"ΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΠΕΙΡΑΜΑ...μέσα από ένα παιχνίδι με καλαμάρι!"
Γράφει για το PhyloSofia ΟΝ ο Δημήτρης Μαυρομμάτης, φοιτητής του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης στο ΕΚΠΑ...
Πρόσφατα κυκλοφόρησε στο netflix μια σειρά εν ονόματι Squid Game, η οποία βρισκόταν "στα σκαριά" περίπου μια δεκαετία περιμένοντας να "γεννηθεί" μπροστά στα γυμνά μας μάτια. Μόλις έλαβε σάρκα και οστά, λοιπόν, το κοινό την αγκάλιασε, καθιστώντας την τελικά μία εκ των πιο επιτυχημένων σειρών αναλογικά με το χρόνο, που υπάρχει.
Εν συντομία στην εν λόγω σειρά συναντάμε μια "μυστική οργάνωση", που αφ'ενός εντοπίζει εξ αποστάσεως και αφ' ετέρου προσεγγίζει διά ζώσης ανθρώπους, οι οποίοι απλώς επιβιώνουν ημερησίως, λόγω των τεραστίων διαστάσεων οικονομικών καταστροφών, που έχουν υποστεί ανά τα χρόνια. Οι άνθρωποι αυτοί με δέλεαρ το γρήγορο χρήμα και κατ' επέκταση την άμεση αποκατάσταση της ζωής τους προφανώς και αποφασίζουν να συμμετάσχουν στα παιχνίδια ή καλύτερα στις θανατηφόρες προκλήσεις, που τους ανατίθενται κάθε φορά,μιας και η ζωή έξω κατ' αυτούς κρίνεται χειρότερη, πιο σκληρή και πιο αδίστακτη! Αξίζει να σημειωθεί ότι η φτώχεια είναι σκληρή είτε την χαρακτηρίζουν διάφοροι κοινωνιολόγοι απόλυτη είτε σχετική. Ούσα λοιπόν κοινωνικό φαινόμενο είναι άρρηκτα δεμένη τόσο με τον κοινωνικό όσο και με τον πολιτειακό αποκλεισμό. Ενδεικτικά το δοθέν στοιχείο παραπάνω παρατηρείται και στη σειρά, αφού η αστυνομία όχι μονάχα δε δρα, αλλά δεν προτίθεται καν να διερευνήσει περαιτέρω την υπόθεση, μιας και θεωρείται ανόητη από μεριάς τους. Επιπροσθέτως, τόσο η ασφάλεια για την ιατρική νοσηλεία φτωχών ανθρώπων, όπως παρατηρούμε από την αρχή της σειράς, όσο και το ενδιαφέρον για τον συνάνθρωπο -από τον έτερο συνάνθρωπο-είναι ανύπαρκτα. Άρα, βάσει αυτών δε μας φαίνεται τελείως παράλογη η απόφαση, που θα παρθεί σε τελική ανάλυση από τους παίκτες.
Μολαταύτα, εκεί που θα προτιμούσα να εστιάσω και κυρίως να σταθώ διά του συγκεκριμένου άρθρου είναι η κοινωνικοψυχολογική οπτική επί της σειράς. Αναλυτικότερα, ένα θέμα, που διέπει έκτοτε μέχρι και τώρα τη σκέψη μου είναι το κατά γενική ομολογία διαχρονικό ερώτημα αναφορικά με το τι είναι αυτό που καθιστά έναν άνθρωπο "καλό" ή "κακό" και δευτερευόντως, εάν δύναται να πραγματωθούν "κακές" πράξεις από "καλούς "ανθρώπους και τι μπορεί ν' αποτελέσει κινητήριο δύναμη, προκειμένου ν' αλλάξει και να οδηγηθεί σε κάτι "εκτός των νερών του". Προσωπικά, προτού απαντήσω, ανακάλεσα στη μνήμη μου άμεσα ένα κοινωνικό πείραμα, ορόσημο στον τομέα της κοινωνικής ψυχολογίας, το λεγόμενο Πείραμα της Φυλακής του Stanford. Κυρίαρχος στόχος του δοθέντος πειράματος αποτελούσε η μελέτη του τρόπου με τον οποίο συνηθισμένοι άνθρωποι, που είχαν μια σχετικά συνηθισμένη και φυσιολογική ζωή, θα αντιδρούσαν σε μια ραγδαία αλλαγή των κοινωνικών ρόλων, που είχαν στη ζωή τους έως εκείνη τη χρονική περίοδο. Στο πείραμα, οι μισοί ανέλαβαν το ρόλο των δεσμοφυλάκων, ενώ οι άλλοι μισοί ήταν οι κρατούμενοι. Οι συνθήκες που διαδραματίζονταν κατά τη διενέργεια του πειράματος ήταν τόσο αληθοφανείς, με συνέπεια να προσομοιάζεται μια αληθής και ταλανίζουσα κατάσταση κράτησης. Σύμφωνα με τα δεδομένα του πειράματος η πρώτη μέρα λειτουργίας της "φυλακής" κύλησε ομαλά. Παρ' όλα αυτά, κατά τη δεύτερη ημέρα οι κρατούμενοι εξεγέρθηκαν και οι δεσμοφύλακες αντέδρασαν με ένα ιδιαίτερα βίαιο και αυταρχικό τρόπο. Μετά από ελάχιστες μόνο ημέρες παραμονής τους στη "φυλακή" οι κρατούμενοι περιέγραψαν ότι ένιωθαν ένα είδος απώλειας της προηγηθείσας ταυτότητας, η οποία μάλιστα φαίνεται να είχε αντικατασταθεί καθολικά από το νούμερο, που αναγραφόταν στις φόρμες τους.
Το πείραμα, που περιγράφεται παραπάνω, έχει αφάνταστα πολλά κοινά στοιχεία με τη σειρά και συμφωνεί σε μεγάλο ποσοστό με τα γεγονότα, που διαδραματίζονται εντός αυτής. Στη συνέχεια, προχωρώντας κάποια στιγμή στη σειρά βλέπουμε "τον μασκοφόρο εκπρόσωπο" των "παιχνιδοφυλακών", ο οποίος μαθαίνει τι συμβαίνει "κάτω από τη μύτη του" μεταξύ κάποιων κατώτερων στελεχών και ενός φυλακισμένου παίκτη. Τότε, εισάγεται και μια νέα θεματική, η οποία είναι αρκετά ενδιαφέρουσα, συνοψιζόμενη στο ερώτημα "equality vs equity".
Πιο συγκεκριμένα, ο χαρακτήρας αυτός, λοιπόν, με τον τρόπο που ενσαρκώνεται νοιάζεται για την ισότητα, όπως προασπίζει και ο ίδιος, μιας και επιθυμεί να δίνονται ίσες ευκαιρίες σε όλους τους ανθρώπους, σημείο που αντιδιαστέλλει τη "φυλακή" του από την προυπάρχουσα κοινωνία. Αυτό φυσικά ακούγεται "καλό" -έως και ουτοπικό βέβαια- σε μια πρώτη ανάγνωση. Μάλιστα μερικοί μπορεί να βιώνουν μια σύγχυση, μια συναισθηματική ασυμφωνία, λόγω της διαφοράς μεταξύ απόψεως και θέσεως και ρόλου, που υιοθετεί αυτοβούλως. Εντούτοις, τώρα εδώ ακριβώς υπεισέρχεται το ερώτημα equality vs equity, μιας και το σημαντικό μέσα σ' ένα σύνολο ανθρώπων δε θεωρείται να παρέρχονται απλώς ίσες ευκαιρίες στην κοινωνία, αλλά ίσες και δίκαιες. Αναμφισβήτητα, η ισότητα αποτελεί συστατικό στοιχείο μιας ανθρώπινης κοινωνίας. Εντούτοις, καθείς έχει διαφορετική ζωή με διαφορετικές ανάγκες, προβλήματα και μέσα ή και τρόπους αντιμετώπισης. Δεν είναι σωστό να είναι όλα το ίδιο. Συνεπώς, στη σειρά καταρρίπτεται η μανιχαιστική αντίληψη περί κόσμου. Δηλαδή, δεν υπάρχει μονάχα καλό ή κακό στους ανθρώπους, ούτε υπάρχουν καλοί ή κακοί άνθρωποι. Η ζωή γενικότερα και η ανθρώπινη ψυχοσύνθεση ειδικότερα είναι πιο σύνθετα και περίπλοκα δομημένες, ούτως ώστε να τους αρμόζει κάτι τόσο απλό. Όσο ξετυλίγεται το κουβάρι της πλοκής και προχωρούν οι θανατηφόρες προκλήσεις-παιχνίδια σημειώνεται αύξηση των ποσοστών αμοραλισμού και αδιαφορίας για το διπλανό συμπαικτή, ο οποίος μπορεί μέχρι πρότινος να ήταν και συνεργάτης ή και φίλος. Αυτό μπορεί να αποδοθεί στο ένστικτό της επιβίωσης, το οποίο είναι αντιστρόφως ανάλογο του χρόνου. Δηλαδή, όσο μειώνεται ο χρόνος παραμονής στο παιχνίδι -και πλησιάζουμε στη λήξη του- τόσο αυξάνεται το αίσθημα επιβίωσης. Αυτό μπορεί να φαντάζει ψυχρό απέναντι στην ανθρωπιά και τον ουμανισμό μας, όμως προϋπάρχει από αρχής καταβολής και το γνωρίζουμε βιολογικά από τον Δαρβίνο και τη θεωρία της εξέλιξης. Άρα, η φυσική επιλογή, το ένστικτο επιβίωσης με πιο απλά λόγια, αποτελεί μηχανισμό της εξέλιξης.
Επομένως, η σαπίλα και η διαφθορά ενός ολόκληρου συστήματος έχει τη μορφή παιχνιδιών,σχεδιασμένα για ενήλικες, με πυρήνα έναν ενήλικα, που ποτέ δεν έπαιξε,όταν έπρεπε, όταν ήταν παιδί. Γι' αυτό καλό είναι να ζούμε...παρά να γράφεται ό,τι γράφεται...χαρτί και καλαμάρι!