Το άγχος στην καθημερινότητα μας

Γράφει για το PhyloSofia ΟΝ η Γεωργία-Μαρία Μακρή, φοιτήτρια του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του ΕΚΠΑ...

@Γεωργία-Μαρία Μακρή

Οι σύγχρονοι ρυθμοί ζωής και σίγουρα οι απαιτήσεις της καθημερινότητας , έχουν δώσει στο άγχος μια εξέχουσα θέση στην ζωή μας. Όλοι μας καθημερινά κάνουμε παράπονα για το φόρτο εργασίας που έχουμε να βγάλουμε εις πέρας και το "άγχος" μας για το αν θα καταφέρουμε να ολοκληρώσουμε όλες τις υποχρεώσεις μας. Τι είναι στην πραγματικότητα όμως το άγχος και που θα μπορούσαμε να το κατατάξουμε;

Το άγχος λοιπόν εντάσσεται στις συμπεριφορές εσωτερίκευσης του ανθρώπου, οι οποίες περιλαμβάνουν προβλήματα που αντιμετωπίζει το άτομο εντός εαυτού όπως η κατάθλιψη και τα ψυχοσωματικά προβλήματα χωρίς την παρουσία παθολογικής αιτίας. Σε πολλές περιπτώσεις παρατηρείται πως το άγχος και η κατάθλιψη συνυπάρχουν στον άνθρωπο καθώς τα συμπτώματα που παρουσιάζουν είναι κοινά μεταξύ τους. Το άγχος σύμφωνα με τον Barlow περιγράφεται ως ένα δυσάρεστο συναίσθημα που συνδέεται με την αίσθηση ενός υποκείμενου κινδύνου ο οποίος δεν είναι εμφανής . Σε πολλές περιπτώσεις το άγχος παρακινεί το αίσθημα του φόβου το οποίο είναι η αντίδραση του οργανισμού σε έναν υπαρκτό κίνδυνο . Το άγχος μπορεί να οδηγήσει σε πανικό , ο οποίος είναι η κορύφωση του άγχους μας και είναι μικρή σε διάρκεια. Οι φοβίες αφορούν παράλογους φόβους για τους οποίους δεν υπάρχει λογική εξήγηση και οι ασθενείς δεν είναι σε θέση να εξηγήσουν τις φοβίες τους παρόλο που γνωρίζουν ότι δεν είναι βάσιμες. Οι φοβίες δεν μπορούν να ελεγχθούν από τους ασθενείς και μπορούν να οδηγήσουν σε αποφυγή των πράξεων που πυροδότησαν την εκάστοτε φοβία.

Το άγχος ως φυσιολογική αντίδραση του οργανισμού

Το άγχος λοιπόν είναι ένας από τους μηχανισμούς άμυνας του οργανισμού απέναντι σε κάποιον κίνδυνο ή απειλή. Είναι ένας μηχανισμός που υπήρχε από πάντα στον άνθρωπο και σκοπός του είναι να προστατέψει το άτομο από την απειλή αυτή. Από τα παλαιότερα χρόνια που οι άνθρωποι των σπηλαίων είχαν την ανάγκη να προστατευθούν από τα υπόλοιπα ζώα ή τις καιρικές συνθήκες , μέχρι και σήμερα το άγχος πολλές φορές λειτουργεί θετικά ,ώστε να μας αποτρέψει από τον κίνδυνο. Για παράδειγμα, όταν μας κυνηγάει ένα αγριεμένο ζώο εμείς αρχίζουμε να τρέχουμε από αυτό. Χωρίς την παρουσία του άγχους που μας δημιουργεί το αίσθημα ότι βρισκόμαστε σε κίνδυνο ,προκειμένου να τραπούμε σε φυγή, το ζώο αυτό θα μας είχε επιτεθεί. Επομένως κατανοούμε ότι το άγχος από την φύση του δεν υπάρχει στον οργανισμό μας με σκοπό να μας βλάψει αλλά αντίθετα για να μας προστατέψει .

Μια ματιά στην αντίδραση του οργανισμού μας κάτω από την επίδραση του φόβου

Όταν ο οργανισμός μας αντιληφθεί την ύπαρξη απειλής ,ο εγκέφαλος στέλνει μήνυμα σε μια ομάδα νεύρων που ονομάζεται Αυτόνομο Νευρικό Σύστημα. Αυτό το σύστημα περιλαμβάνει το Συμπαθητικό Νευρικό Σύστημα το οποίο απελευθερώνει ενέργεια και προετοιμάζει τον οργανισμό για δράση και το Παρασυμπαθητικό Νευρικό Σύστημα το οποίο επαναφέρει τον οργανισμό στην αρχική του κατάσταση. Μια σημαντική ενέργεια του Συμπαθητικού Νευρικού Συστήματος είναι η απελευθέρωση δύο χημικών ουσιών, η αδρεναλίνη και η νοραδρεναλίνη από τα επινεφρίδια. Η ενεργοποίηση αυτή συνεχίζεται με αυξητικά ,παρόλο που η επίδραση του ΣΝΣ θα σταματήσει κάποια στιγμή είτε επειδή θα πάψουν να δρουν οι ουσίες αυτές , είτε επειδή θα ενεργοποιηθεί το ΠΝΣ.

Κάποια από τα αποτελέσματα της επίδρασης του Συμπαθητικού Νευρικού Συστήματος κατά την ύπαρξη φόβου στο άτομο είναι

• η αύξηση των παλμών της καρδιάς( ταχυπαλμία) προκειμένου να στέλνεται περισσότερο οξυγόνο στους ιστούς,
• η αλλαγή της ροής του αίματος καθώς το ίδιο απομακρύνεται από το δέρμα και τα άκρα ( δάχτυλα, πόδια). Γι αυτό όταν είμαστε αγχωμένοι έχουμε κρύα ή μουδιασμένα χέρια.
• Η αναπνοή γίνεται με πιο γρήγορους ρυθμούς προκειμένου να φτάνει περισσότερο οξυγόνο στους ιστούς οι οποίοι είναι έτοιμη για εκκίνηση εν παρουσία κινδύνου. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την δύσπνοια , το αίσθημα πνιγμού, το σφίξιμο στο στήθος καθώς και ζαλάδες , θολωμένη όραση από την υπερβολική ροή του αίματος στον εγκέφαλο.
• Η εφίδρωση , καθώς υπό συνθήκες κινδύνου ο ιδρώτας βοηθά το θύμα να γλιστρήσει εύκολα από τον εχθρό αλλά λειτουργεί και ως μηχανισμός ρύθμισης της ομοιόστασης του οργανισμού.
• Μείωση της λειτουργίας του πεπτικού συστήματος εξ'ου και η εμφάνιση ναυτίας
• Σύσφιξη των μυών με αποτέλεσμα την ύπαρξη σωματικού πόνου και τρέμουλου.

Πολλές φορές τα άτομα αδυνατούν να συνειδητοποιήσουν τι τους συμβαίνει καθώς δεν διακρίνουν κάποια εμφανή αιτία που να πυροδοτεί τα παραπάνω συμπτώματα. Αυτό , αυτομάτως τους οδηγεί στο να προσπαθήσουν να εξηγήσουν μόνοι τους τι τους συμβαίνει, με αποτέλεσμα να θεωρούν ότι χάνουν τον έλεγχο ή ακόμα και ότι θα πεθάνουν. Παρόλα αυτά δεν αληθεύει κάποια από αυτές τις σκέψεις καθώς το άγχος και ο φόβος συμβαίνουν στον οργανισμό προκειμένου να αποτρέψουν τον κίνδυνο και να προστατέψουν τον άνθρωπο. Όμως οι άνθρωποι που βιώνουν μια κρίση πανικού φοβούνται τα συμπτώματα αυτά και γι'αυτό είναι αρκετά ευαίσθητοι με την επανεμφάνιση τους.

Άγχος και παιδική ηλικία

Παρόλο που το άγχος ως μηχανισμός αυτό καθεαυτό δεν έχει σκοπό όπως είπαμε να βλάψει τον οργανισμό , η συνεχής, μη ελεγχόμενη ύπαρξη του παύει ουσιαστικά να ωφελεί τον οργανισμό. Πλέον αγχωνόμαστε για οτιδήποτε συμβαίνει στην ζωή μας και αυτό οφείλεται στους γρήγορους ρυθμούς ζωής των αστικών πόλεων , στον φόβο της αποτυχίας , στην προσπάθεια κατανόησης και επεξεργασίας μεγάλου όγκου πληροφοριών καθημερινά και σε άλλους πιθανούς παράγοντες. Ήδη από το δημοτικό σχολείο οι μαθητές βομβαρδίζονται με πολλές πληροφορίες και οι απαιτήσεις των γονέων για καλή σχολική επίδοση γίνονται όλο και περισσότερες οδηγώντας έτσι σε μια κατάσταση βαθμοθηρίας. Κάτι τέτοιο λοιπόν ,είναι φυσικό επόμενο να έχει επιπτώσεις στην ψυχική υγεία των μαθητών. Τα παιδιά ήδη από τόσο μικρή ηλικία αγχώνονται για τις σχολικές τους επιδόσεις έχοντας στο μυαλό τους τον φόβο της αποτυχίας και της απογοήτευσης των γονιών τους λόγω της πίεσης που οι ίδιοι τους ασκούν . Έτσι λοιπόν , τα παιδιά μαθαίνουν να ζουν με το άγχος κάνοντας ασυνείδητα κακό στον ίδιο τους τον εαυτό. Ασφαλώς το εκπαιδευτικό σύστημα είναι διαμορφωμένο με τέτοιο τρόπο ώστε να οδηγεί στην βαθμοθηρία , ωστόσο είναι στο χέρι μας το πως θα διαχειριστούμε την γνώση όχι για τον βαθμό ,αλλά καθαρά για την εκμάθηση της.

Εν περιλήψει ,είναι μια απολύτως φυσιολογική αντίδραση του οργανισμού, παρόλα αυτά η συνεχόμενη παρουσία του μπορεί να δημιουργήσει αρκετά προβλήματα στον οργανισμό μας γι'αυτό τον λόγο πρέπει να μάθουμε να διαχειριζόμαστε τις καταστάσεις άγχους από την στιγμή της εμφάνισης τους.

Πηγές :

• L.Wilmshurst : { Εξελικτική Ψυχοπαθολογία : Μια αναπτυξιακή προσέγγιση} εκδοσεις Gutenberg, Αθήνα 2011
• https://cdn.fbsbx.com/v/t59.2708-21/156704873_2910772219158806_8611690705370173953_n.doc/Barlow.doc?_nc_cat=110&ccb=1-5&_nc_sid=0cab14&_nc_ohc=JvhV_u-0ImwAX_ZtFdR&_nc_ht=cdn.fbsbx.com&oh=aa0e1193caaa893dfb44e9004f5b0bc3&oe=61A66468&dl=1 {Κρίσεις Πανικού , τι συμβαίνει στο σώμα} Ιώ Θεοδωρίτση Ψυχολόγος , MSc Έλεγχος του Στρες και προαγωγή της Ψυχικής Υγείας-Ιατρική Σχολή Αθηνών, MSc Ειδική Αγωγή- Παιδαγωγικό τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης. Εκπαίδευση στη Γνωσιακή Συμπεριφοριστική Θεραπεία Ενηλίκων, Παιδιών και Εφήβων-Ινστιτούτο Έρευνας και Θεραπείας της Συμπεριφοράς.