REALITY SHOWS: ΑΝΑΛΥΟΝΤΑΣ ΜΙΑ ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΗ ΜΑΣΤΙΓΑ

Γράφει για το PhyloSofia ΟΝ ο Χρήστος Κόλλιας, φοιτητής Κλασσικής Φιλολογίας στο ΕΚΠΑ...

@Χρήστος Κόλλιας

Η σύγχρονη κοινωνία αποτελεί ένα συνονθύλευμα στοιχείων, που διαμορφώθηκαν και παγιοποιήθηκαν χάρη στη ραγδαία τεχνολογική επανάσταση και το φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης, το οποίο εγκαθίδρυσε μία νέα, σχεδόν πανομοιότυπη για όλες τις χώρες του πλανήτη, πραγματικότητα. Η ομοιογενοποίηση των διαφόρων πολιτισμών καθιέρωσε, λοιπόν, για τους λαούς του κόσμου, κοινές ασχολίες, κοινές συνήθειες, μόδες παροδικές και υλικά αγαθά σε αφθονία. Βέβαια, μπορεί τα υλικά αγαθά στις μέρες μας να φτάνουν και να περισσεύουν, ωστόσο ο άνθρωπος του σήμερα παραμένει ακόρεστος. Ο σύγχρονος άνθρωπος διψάει, πιο πολύ από ποτέ, για δόξα, φήμη, εύκολο πλουτισμό, αναγνώριση και κοινωνικό κύρος. Και, μιας και που οι δυνατότητες της τεχνολογίας είναι ανυπολόγιστες, οι περισσότεροι πολίτες του κόσμου τις εκμεταλλεύονται στο έπακρο για τους προαναφερθέντες σκοπούς , με αποτέλεσμα να δημοσιοποιούν στις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης κάθε πτυχή της καθημερινής τους ζωής: από ανέμελες στιγμές ξεγνοιασιάς με παρέες, σχέσεις ή συγγενείς, μέχρι φάσεις της ζωής τους, κάπως πιο ιδιωτικές. Και όλα αυτά, φυσικά, με στόχο το κυνήγι ακολούθων και την επιβολή στην εν λόγω ψηφιακή ''αγέλη''.

Ωστόσο, τί συμβαίνει στην έτερη περίπτωση, όταν, δηλαδή, ένας άνθρωπος, για χάρη της δημοσιότητας, καταργήσει κάθε ηθικό φραγμό και μετατρέψει κάθε στιγμή της ζωής του (είτε ευχάριστη, είτε δυσάρεστη, κατά προτίμηση το δεύτερο) σε υλικό μαζικής κατανάλωσης από εκατοντάδες τηλεθεατών σε ολόκληρη τη χώρα; Είναι, πλέον, γεγονός, ότι χιλιάδες συνάνθρωποί μας δεν περιορίζονται αποκλειστικά στις δυνατότητες των social media , και, ως εκ τούτου, κάνουν ''ένα βήμα παραπέρα'', και κυνηγούν τη καταξίωση στο τηλεοπτικό γαλαξία, ως μέσο για την υλοποίηση των πιο μεγάλων τους απωθημένων. Υπό κανονικές συνθήκες, θα έπρεπε να μοχθήσουν για να καταφέρουν τις φιλοδοξίες τους. Αλλά, ευτυχώς για αυτούς, μερίμνησαν οι υπεύθυνοι προγράμματος των τηλεοπτικών σταθμών. Έτσι, η πόρτα για τη φήμη και τη δόξα τους, που διψασμένα επιζητούν, μόλις άνοιξε σε ένα από τα πολλά reality shows.

Οι ριάλιτι εκπομπές, σύμφωνα με τον επίσημο ορισμό, είναι εκείνες οι εκπομπές, στις οποίες πρωταγωνιστούν καθημερινοί άνθρωποι, που εκθέτουν δημοσίως προσωπικά τους βιώματα και επιλύουν προβλήματα και διαφορές με ανθρώπους του οικογενειακού, φιλικού ή ευρύτερου κοινωνικού τους περιγύρου, ενώπιον της τηλεοπτικής κάμερας. Οι εκπομπές αυτές παρακολουθούνται από ζωντανό κοινό στο στούντιο, αλλά τις περισσότερες φορές, οι τηλεθεατές των ριάλιτι συντονίζονται στις τηλεοράσεις και στις πλατφόρμες αναμετάδοσης τηλεοπτικών προγραμμάτων. Η ορολογία ,που μόλις παρατέθηκε, συγκλίνει περισσότερο προς την υφολογία των κοινωνικών εκπομπών, οι οποίες αποτελούν αποτύπωση καταστάσεων της πραγματικότητας με δημοσιογραφική προσέγγιση, καθώς ο παρουσιαστής ωθεί τους καλεσμένους, μέσω καταιγισμού ερωτήσεων και επίκλησης στο συναίσθημα, να του εξομολογηθούν τα εσώψυχά τους, μπροστά στο διψασμένο για άρτο και θεάματα τηλεοπτικό κοινό. Παρ'όλα αυτά, εκτός από τις συγκεκριμένες εκπομπές, ως ριάλιτι συγκαταλέγονται επίσης οι εκπομπές, στις οποίες μία ομάδα ανθρώπων, προερχομένων από διαφορετικά κοινωνικά και οικονομικά στρώματα, καλείται να συμμετάσχει σε ένα πρόγραμμα με ύφος και χαρακτήρα διαγωνισμού, αλλά και να συμβιώσει από κοινού σε συγκεκριμένο χώρο για κάποιο χρονικό διάστημα. Απώτερος στόχος των παικτών ενός ριάλιτι παιχνιδιού είναι, η κατάκτηση αφενός ενός ευκαταφρόνητου χρηματικού ποσού, και αφετέρου ενός μεριδίου δημοσιότητας, φυσικά πρόσκαιρης. Τα τελευταία έτη, στην ελληνική και όχι μόνο τηλεόραση, μπορούμε να συναντήσουμε ριάλιτι με διαφορετική θεματολογία και περιεχόμενο, προκειμένου να ανταποκρίνονται στις ποικίλες απαιτήσεις και τα ιδιαίτερα γούστα των τηλεθεατών. Έτσι , από τη μία, διακρίνουμε ριάλιτι απλής συνύπαρξης των διαγωνιζομένων για ορισμένους μήνες σε ένα πολυτελές σπίτι ή σε κάποιο απομακρυσμένο τροπικό δάσος, με τους παίκτες να απομονώνονται με τη θέληση τους από τον έξω κόσμο και να εκδηλώνουν τις εκρηκτικότερες πτυχές του χαρακτήρα και της ιδιοσυγκρασίας τους μπροστά στις άγρυπνες κάμερες, που καταγράφουν υλικό μέρα - νύχτα. Από την άλλη, υπάρχουν και τα ριάλιτι που αποσκοπούν στην καλλιέργεια κάποιας δεξιότητας και ιδιαίτερης τέχνης στους παθιασμένους για γνώση παίκτες (που στην προκειμένη περίπτωση, πλασάρονται από την παραγωγή ως ΄΄μαθητές΄΄). Τέτοια είναι οι διαγωνισμοί μαγειρικής, που περιλαμβάνουν περίτεχνες δοκιμασίες σε συνθήκες προσομοίωσης κουζίνας βραβευμένων εστιατορίων, με πρωταγωνιστές ερασιτέχνες ή επαγγελματίες μάγειρες. Μη ξεχνάμε και τα ριάλιτι μουσικής, τα οποία συμβάλλουν στην ανάδειξη του επόμενου καλλιτέχνη - μαϊντανού, που απεγνωσμένα χρειάζεται το εμπορευματοποιημένο και ποιοτικά υποβαθμισμένο σύγχρονο ελληνικό πεντάγραμμο. Το μίγμα όλων των ριάλιτι οπωσδήποτε περιλαμβάνει εντάσεις, υστερίες, λογομαχίες και, γενικότερα, θέαμα ευτελούς ποιότητας.

Όμως, ποιοι ακριβώς είναι οι λόγοι που τα ριάλιτι σόου ευδοκιμούν στις ημέρες μας και , όπως φαίνεται, θα συνεχίσουν να απασχολούν τη κοινή γνώμη για τα επόμενα χρόνια; Τα αίτια, λοιπόν, για την τεράστια απήχηση τέτοιων εκπομπών είναι πολλά και αξιοσημείωτα ,ενώ εμπλέκουν τόσο τους συμμετέχοντες σε αυτά, όσο και τους τηλεθεατές, που τους ''καμαρώνουν'' με ευχαρίστηση. Ας ξεκινήσουμε με τους διαγωνιζόμενους...

Εκατοντάδες συνάνθρωποί μας, κυρίως νεαρής ηλικίας, στο άκουσμα των προωθητικών μηνυμάτων των τηλεοπτικών σταθμών σχετικά με την υποβολή αίτησης συμμετοχής σε κάποιο ριάλιτι πρόγραμμα, ανταποκρίνονται μαζικά στο κάλεσμα και δηλώνουν πρόθυμοι να φανερώσουν τις πιο κρυφές πτυχές της ζωής τους. Και όλα αυτά με αντάλλαγμα ελάχιστη προσωρινή φήμη, συρροή ακολούθων στους λογαριασμούς τους στα social media και μία θέση στο πάνελ κάποιας ανούσιας ψυχαγωγικής εκπομπής. Ένας από τους κύριους λόγους, που παρακινούν τους σύγχρονους Έλληνες στο να μετέχουν στη σφαίρα του τηλεοπτικού κανιβαλισμού, είναι τα αισθήματα ματαιοδοξίας και απογοήτευσης που τους διακατέχουν. Στην πλειοψηφία τους, οι παίκτες των ριάλιτι αισθάνονται απελπισμένοι και μη πλήρεις από τη ζωή τους, ενώ συνηθίζεται να παρουσιάζουν αβεβαιότητα ως προς τις μελλοντικές τους φιλοδοξίες, δείχνοντας αδράνεια και αδιαφορία στο να προγραμματίσουν και να φέρουν εις πέρας ουσιαστικούς στόχους για το μέλλον (είτε σε επαγγελματικό, είτε σε δια-προσωπικό επίπεδο). Συν τοις άλλοις, οι άνθρωποι, που βλέπουμε στα ριάλιτι σόου, χαρακτηρίζονται από έντονα συμπλέγματα κατωτερότητας, τα οποία εντέχνως αποκρύπτουν μπροστά στις κάμερες. Το γεγονός, ότι αισθάνονται αποτυχημένοι και κατώτεροι, είτε στο τομέα των επαγγελματικών τους, είτε στις σχέσεις τους με τους άλλους ανθρώπους, και πως, μέσω των ριάλιτι εκπομπών, θα καταφέρουν να μετατρέψουν τις αποτυχίες σε επιτυχίες, πρέπει αδιαμφισβήτητα να λαμβάνεται υπ'όψη. Επιπροσθέτως , καθοριστικός παράγοντας, για να δηλώσει κάποιος συμμετοχή σε ριάλιτι, είναι η ακόρεστη επιθυμία για πλούτο και δόξα. Δεκάδες τηλεθεατές μαγεύονται από τον φανταχτερό κόσμο της τηλεόρασης και τις ευκαιρίες που αυτός προσφέρει για χρήμα και (προσωρινή) αναγνωρισιμότητα, και, συνεπώς, ακολουθούν το δρόμο, που πρώτοι οι αγαπημένοι τους παίκτες χάραξαν, με οποιεσδήποτε επιπτώσεις στην υπόληψη και το όνομά τους.

Βέβαια, οι ριάλιτι εκπομπές δεν ευδοκιμούν αποκλειστικά και μόνο από το ενδιαφέρον που προκαλούν στους αιτούντες συμμετοχής σε αυτές, αλλά η κυριαρχία τους επεκτείνεται και από τις σύγχρονες τηλεοπτικές τάσεις. Μία πραγματικότητα, την οποία είναι δύσκολο να αρνηθεί κανείς, είναι η σαρωτική, στις περισσότερες περιπτώσεις, επιτυχία που σημειώνουν τέτοιου είδους προγράμματα, όπως τα ριάλιτι. Η εν λόγω επιτυχία μεταφράζεται σε υψηλά ποσοστά τηλεθέασης, καθώς και σε τεράστια έσοδα στα ταμεία των καναλιών, μιας και ορδές από επιχειρήσεις προσφέρουν τα προϊόντα και τις υπηρεσίες τους (σαν χορηγοί) σε κάποιο ριάλιτι, εστιάζοντας στην αύξηση των πωλήσεων της πραμάτειας τους. Παράλληλα, ο τρόπος, με τον οποίο έχουν διαμορφωθεί οι συνήθειες των σύγχρονων τηλεθεατών, δεν αφήνει περιθώριο σε ποιοτικά προγράμματα να ανθίζουν, με αποτέλεσμα καλόγουστες παραγωγές να καταλαμβάνουν, για λογαριασμό των ριάλιτι, ολοένα και λιγότερο χώρο στα προγράμματα των τηλεοπτικών σταθμών. Πιο αναλυτικά, αν εξετάσουμε το προφίλ του μέσου Έλληνα τηλεθεατή σήμερα, θα διαπιστώσουμε πως, οι περισσότεροι άνθρωποι, που παρακολουθούν τηλεόραση, διαθέτουν φορτωμένο και άκρως κοπιαστικό καθημερινό πρόγραμμα. Εργασία και λοιπές υποχρεώσεις εξαντλούν τα αποθέματα ενέργειας των ανθρώπων, με συνέπεια, όταν κατορθώνουν να βρουν χρόνο για χαλάρωση, να προτιμούν να δουν στη τηλεόραση κάποιο ξεκούραστο και σχετικά εύπεπτο θέαμα, το οποίο δεν χρειάζεται ιδιαίτερη πνευματική διεργασία. Εξ'ου και ο λόγος που τα ριάλιτι σημειώνουν αδιαμφισβήτητη θραύση.

Μεταξύ άλλων, άξιο αναφοράς είναι και το ηδονοβλεπτικό ένστικτο πολλών εκ των τηλεθεατών των ριάλιτι. Ειδικότερα, η συγκεκριμένη κατηγορία ανθρώπων διακατέχεται από θηριώδη και ανικανοποίητη περιέργεια για τις ζωές των συνανθρώπων τους, ενώ τέρπεται όταν ασχολείται, με αφοσίωση και ζήλο, με τα γεγονότα στις ζωές των γύρω τους, από για το γείτονα τους, μέχρι κάποιο άτομο που τυγχάνει ευρείας αναγνωρισιμότητας. Όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό, τα ριάλιτι σόου αποτελούν βούτυρο στο ψωμί των εθνικών μας κουτσομπόληδων. Εκτός από αυτούς, υπάρχουν και εκείνοι που αντιμετωπίζουν τέτοιες εκπομπές και τους πρωταγωνιστές τους ως μέσο παρηγοριάς. Τουτέστιν, πλήθος συμπολιτών μας καταφεύγει στην παρακολούθηση ριάλιτι προγραμμάτων, ώστε να καταπραύνουν τη δυστυχία τους, βλέποντας τους διαγωνιζόμενους να βιώνουν δυσκολίες στα πλαίσια του παιχνιδιού, ή να εξιστορούν τα πάθη του ιδιωτικού τους βίου. Συνεπώς, οι εν λόγω τηλεθεατές αναπτερώνουν το ηθικό τους και αισθάνονται καλύτερα, πεπεισμένοι πως υπάρχουν συνάνθρωποί τους, που βρίσκονται σε μεγαλύτερη δυσμένεια από αυτούς.

Επομένως είναι πασιφανές ότι, μέσα σε μία περίοδο που η κυριαρχία της τεχνολογίας και των social media έχει καταστρατηγήσει την έννοια του όρου ''ιδιωτικότητα'', οι ριάλιτι εκπομπές αποτελούν (και θα συνεχίσουν να αποτελούν, για πολλά χρόνια ακόμα) μονόδρομο για εύκολη οικονομική ενδυνάμωση και κοινωνική καταξίωση. Ωστόσο, όσο αστραφτερός και εκθαμβωτικός μοιάζει εξωτερικά ο κόσμος των ριάλιτι, άλλο τόσο ζοφερός είναι στην πραγματικότητα, αν αφαιρέσουμε τα ''λαμπερά περιτυλίγματα'' και αποκαλύψουμε τη μελανή εικόνα τους. Και αυτό, διότι οι επιπτώσεις στην ψυχική υγεία, όσων συμμετέχουν σε αυτά και όσων τα παρακολουθούν με μεγάλο φανατισμό, είναι καταστροφικές. Παρόλα αυτά, έχουμε τη δυνατότητα, ως άνθρωποι και ως τηλεθεατές, να αντιμετωπίσουμε τον παροξυσμό των ριάλιτι με ορθή κρίση και λογική. Η θέαση τέτοιων παιχνιδιών είναι προσωπική επιλογή του κάθε ανθρώπου, αρκεί, όμως, να γίνεται με ορθή κρίση, επίγνωση της χαμηλής ποιότητας του θεάματος, αποστασιοποίηση από φανατισμούς και ακραίες συμπεριφορές και αντιδράσεις εναντίον των συμμετεχόντων, και, φυσικά, διάθεση για σατυρικό σχόλιο και χιουμοριστική αντιμετώπιση του θλικού που τα ριάλιτι χαρίζουν.

@Κοινωνικά Ζητήματα