Παρουσίαση βιβλίου: Σάσενκα, του Simon Montefiore

Γράφει για το PhyloSofia ON η Ελένη Ραφαήλ, φοιτήτρια Κοινωνικής Ανθρωπολογίας στο Πάντειο...

@Ελένη Ραφαήλ

Από την καρδιά του αυγουστιάτικου καύσωνα της Ελλάδας μεταφερόμαστε στην χειμωνιάτικη τσαρική Ρωσία στις αρχές του 20ου αιώνα. Μία δεκαεξάχρονη Εβραία με καταγωγή από πλούσιους ευγενείς μυείται στον Μπολσεβικισμό και ερχόμενη σε επαφή με την έννοια της επανάστασης αντιλαμβάνεται ότι ακόμα και ο ίδιος της ο πατέρας είναι ένας καπιταλιστής που πίνει το αίμα των εργαζομένων του. Έχοντας πια πλήρη απέχθεια για εκείνον αλλά και για την μητέρα της, καθώς εκείνη ενδιαφέρεται περισσότερο για την έκλυτη ζωή παρά για την κόρη της, αποφασίζει να γίνει ένα από τα πιο ενεργά μέλη και να βοηθήσει τους συντρόφους της να ρίξουν από την εξουσία τον Τσάρο Νικόλαο Β' και να φέρουν μία νέα τάξη πραγμάτων, με κομμουνιστικές αξίες που διακηρύσσονταν από τον Λένιν και αργότερα από τον διάδοχό του στην εξουσία Στάλιν και δεν θα επέτρεπαν στην πλουτοκρατία να ανθίσει ξανά. Η Σάσενκα εξελίσσεται σε μία από τις πιο πιστές μπολσεβίκες και αφιερώνεται τόσο πολύ σε αυτές τις αξίες που όποια επιλογή κάνει στην μετέπειτα ζωή της διαμορφώνεται αποκλειστικά σύμφωνα με αυτές.

Στην εποχή που αναφέρεται αρχικά το βιβλίο η μαρξιστική επαναστατική θεωρία δια στόματος Λένιν (λενινισμός) έλαβε τεράστιες διαστάσεις επειδή η οργή από την εκμετάλλευση και την αποστράγγιση των εργατικών στρωμάτων από τους πλούσιους είχε πλέον ξεχειλίσει. Η ανατροπή του καθεστώτος και ο σχηματισμός της Σοβιετικής Ένωσης έφεραν μαζί τους τις ελπίδες για μια δικαιότερη κοινωνία. Όμως η δικτατορία του προλεταριάτου όπως εξελίχθηκε έφτασε σε ένα σημείο όπου η οποιαδήποτε πράξη μαρτυρούσε ότι κάποιος ήταν ύποπτος για κατασκοπεία προς όφελος άλλων χωρών ή υπονόμευση της λειτουργίας της δημοκρατίας και των θεσμών της ΕΣΣΔ. Ο φόβος ήταν έντονος, ειδικά στην διάρκεια της Μεγάλης Εκκαθάρισης (ή Μεγάλος Τρόμος, όπως ονομάστηκε) από το 1936 έως το 1938, στην οποία πολλοί μπολσεβίκοι εκτελέστηκαν ή εξορίστηκαν στα gulag της Σιβηρίας, σε άθλιες συνθήκες. Το αποτέλεσμα ήταν οι σύντροφοι, μέσα σε ένα καθεστώς τρόμου, να κατηγορούν ο ένας τον άλλον για να γλυτώσουν οι ίδιοι και οι οικογένειές τους, αφού ο Στάλιν είχε φτάσει σε σημείο να μην εμπιστεύεται πια κανέναν και να βλέπει παντού εχθρούς, όπως συνήθως συμβαίνει όταν είσαι δικτάτορας. Είναι χαρακτηριστική μια σκηνή του βιβλίου στην οποία η Σάσενκα τρέμει μήπως ο Στάλιν την κατηγορήσει για κατασκοπεία επειδή του έκανε δώρο ένα ρούχο φτιαγμένο από ύφασμα που ήταν εισαγόμενο από την καπιταλιστική Ευρώπη.

Στο βιβλίο περιγράφεται πώς το ίδιο το σύστημα, που τόσο η Σάσενκα αλλά και όλοι οι άλλοι μπολσεβίκοι με την βαθιά τους πίστη στις αρχές του υπηρέτησαν και βοήθησαν στο να αναπτυχθεί, εν τέλει στρέφεται εναντίον τους και καταπίνει τους ίδιους, τις οικογένειές τους και οποιονδήποτε άλλο έρχεται σε επαφή μαζί τους επειδή θεωρείται επίσης ύποπτος. Σε αυτό το σημείο σκέφτεται κανείς την άποψη ότι τα βιβλία που δεν έχουν happy end μένουν περισσότερο στην μνήμη μας σε σχέση με τα άλλα. Η σκέψη ότι η Σάσενκα, παρόλο που είναι φανταστικός χαρακτήρας αντιπροσωπεύει χιλιάδες ανθρώπους εκείνης της εποχής, αναπόδραστα προκαλεί λύπη για το τι πραγματικά συνέβη τότε, παρ'όλη την παραπληροφόρηση η οποία σκοπίμως επιχειρήθηκε για πολλά χρόνια, μέχρι την στιγμή που ο χρόνος αφήγησης μεταφέρεται στην εποχή μετά την διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης και στην έρευνα μιας νέας κοπέλας σχετικά με εκείνη την περίοδο η οποία θα φέρει στο φως τα ίχνη της Σάσενκα.

Το βιβλίο βρίθει από ιστορικά γεγονότα, αποτέλεσμα της δεκαετούς μελέτης του συγγραφέα Simon Montefiore στα αρχεία της πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Πρόκειται για μια πολύ προσεγμένη δουλειά, όπου η ιστορία και τα πρόσωπα που υπήρξαν στην πραγματική ζωή δένουν τέλεια με την μυθιστορηματική πλοκή και τους φανταστικούς χαρακτήρες. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στις υποσημειώσεις, καθώς οι πληροφορίες που παρέχουν, αν και συμπληρωματικές, είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσες.

@Τέχνες