Η πραγματικότητα των ανταλλάξιμων
Γράφει για το PhyloSofia ΟΝ η Αγγελική Νταή, φοιτήτρια Κοινωνιολογίας...
@Αγγελική Νταή
Η ανιδιοτέλεια θεωρείται προσόν των ανθρώπων σύμφωνα με το οποίο οι πράξεις τους υπαγορεύονται από αισθήματα αλληλεγγύης και απουσία προσωπικού συμφέροντος. Στο σημείο αυτό μου γεννάται το εξής ερώτημα ·θα μπορούσαν όλοι ή έστω μια μερίδα της ανθρωπότητας να πράττουν ανιδιοτελώς;
Μια πρώτη πρόχειρη απάντηση που θα μπορούσε να δοθεί είναι πως η κυριαρχία της ανιδιοτέλειας στην κοινωνική πραγματικότητα είναι ανθρωπίνως ανέφικτη. Ακόμη κι αν πείθαμε τους ανθρώπους οτι η ανιδιοτέλεια αποτελεί σημαντική προσφορά για την κοινωνία, δεν θα ενστερνίζονταν όλοι αυτή την συμπεριφορά, διότι αυτή η πρακτική έρχεται ενάντια στις πεποιθήσεις τους.
Ωστόσο υπάρχει μια περαιτέρω εξήγηση που πρέπει να προστεθεί στην παραπάνω απάντηση και αυτή βασίζεται στο περιεχόμενο της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Η ανθρώπινη συμπεριφορά ενεργοποιείται μέσω των επιβραβεύσεων και των κυρώσεων. Συγκεκριμένα , οι άνθρωποι επαναλαμβάνουν συμπεριφορές όταν έχουν επιδοκιμαστεί για αυτές ενώ όταν αποδοκιμάζονται και τιμωρούνται τείνουν να μην επαναλάβουν την συμπεριφορά που τους οδήγησε εκεί. Οι άνθρωποι συνεπώς δρουν με βάση το ατομικό τους συμφέρον. Μέσα από κάθε κοινωνική αλληλεπίδραση το άτομο αναμένει την επιβράβευση και κατ'επέκταση ένα αντάλλαγμα από τους άλλους .Οι κοινωνικές σχέσεις είναι κατά κύριο λόγο σχέσεις δουναι και λαβειν. Η ανιδιοτέλεια λοιπόν, ίσως να αποτελεί χαρακτηριστικό αντίθετο προς την φύση των ανθρωπίνων σχέσεων. Οι άνθρωποι έχουν μάθει να περιμένουν κάποιο αντάλλαγμα για τις πράξεις τους, το οποίο είτε θα τους προτρέψει να επαναλάβουν την πράξη τους είτε θα τους αποτρέψει από την επιτέλεση της, αναλόγως το είδος του ανταλλάγματος. Πόσο μάλλον στην περίπτωση της ανιδιοτελούς πράξης μέσω της οποίας το άτομο επιβραβεύεται συναισθηματικά. Μέσα από μια καλή πράξη το άτομο νιώθει ηθική ικανοποίηση και όταν την γνωστοποιεί απολαμβάνει μεγάλη κοινωνική αποδοχή και επιδοκιμασία. Η αναμονή ανταλλάγματος κατά την κοινωνική μας αλληλεπίδραση είναι κάτι το φυσικό. Αυτό μπορεί να σημαίνει είτε ότι εκ φύσεως δρούμε ατομικιστικά είτε ότι μαθαίνουμε να δρούμε κατ' αυτόν τον τρόπο .
Εντούτοις, ο άνθρωπος δεν είναι εντελώς ορθολογικό ον, το οποίο κάνει τα πάντα για να εξασφαλίσει το προσωπικό του συμφέρον καθώς και να μεγιστοποιήσει το όφελός του. Ο άνθρωπος εκτός από οικονομικές, πολιτικές και πολιτισμικές σχέσεις με τους άλλους αναπτύσσει συναισθηματικές σχέσεις και σχέσεις κατανόησης και συμπόνιας. Το συναίσθημα και πόσο μάλλον η ενσυναίσθηση διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην συμπεριφορά και στον τρόπο δράσης των ατόμων. Η ενσυναίσθηση είναι το κίνητρο που οδηγεί τους ανθρώπους σε καλές πράξεις και τους ωθεί στο να δρουν ανιδιοτελώς. Οι άνθρωποι μαθαίνουν να μπαίνουν στην θέση του άλλου, να αντιλαμβάνονται και να κατανοούν την κατάσταση του συνανθρώπου τους, με αποτέλεσμα να προσφέρουν χωρίς κάποια υλική ανταμοιβή. Η συνεισφορά εν απουσία ανταλλάγματος είναι συμπεριφορά που συναντάται συχνά, ιδιαίτερα κάτω από δύσκολες συνθήκες και εποχές. Ένα πολύ πρόσφατο παράδειγμα είναι η παροχή βοήθειας μέσω τροφίμων, φαρμάκων, υπηρεσιών για τους πυρόπληκτους της Εύβοιας και της Αττικής. Τόσοι άνθρωποι από διάφορες κοινωνικές τάξεις κινητοποιήθηκαν ώστε να παράσχουν βοήθεια σε ανθρώπους τους οποίους δεν γνώριζαν, αφιλοκερδώς φυσικά. Όλες αυτές οι δύσκολες και πολλές φορές ακραίες καταστάσεις ενώνουν τους ανθρώπους με τα αισθήματα της αλληλεγγύης και της ανιδιοτέλειας .
Επομένως, η απάντηση στο ερώτημα θα ήταν καταφατική διότι στην πραγματικότητα όλοι διαφέρουμε μεταξύ μας, έχουμε διαφορετικές αξίες, πεποιθήσεις και χαρακτήρα. Αυτά τα διαφορετικά χαρακτηριστικά, ωστόσο είναι αυτά που κάνουν τον άνθρωπο μοναδικό. Επιλέγουμε λοιπόν, πώς θα συμπεριφερθούμε στον συνάνθρωπο μας με γνώμονα το σκοπό αλλά και ταυτόχρονα τις αξίες μας. Οι άνθρωποι πράγματι περιμένουν ένα αντάλλαγμα από τους άλλους, το οποίο όμως δεν εμπεριέχει απαραίτητα οικονομικό, ατομικιστικό περιεχόμενο. Οι άνθρωποι πολλές φορές αναμένουν ένα χαμόγελο ως ανταλλαγή για την ανιδιοτελή πράξη τους.
Η ανιδιοτέλεια συνοδεύει την ανθρώπινη εκείνη δράση κατά την οποία η συλλογικότητα προτάσσεται της ατομικότητας. Στην πραγματικότητα η ανιδιοτέλεια προϋποθέτει την ανταλλαγή δράσεων με ευγενείς στόχους.