Φάσμα Αυτισμού: Η σύγχρονη θεώρηση
Γράφει για το PhyloSofia ON η Ελένη Κιτρομηλίδη, φοιτήτρια Κλασσικής Φιλολογίας στο ΕΚΠΑ με ειδίκευση στην παιδοψυχολογία...
Γενικά: Η ορολογία αυτισμός, στον όψιμο 20ο αιώνα αντικαταστάθηκε από τη διορθωμένη έννοια «φάσμα». Συχνά απεικονιζόμενη με την εικόνα μιας ομπρέλας, η έννοια αυτή καταδεικνύει τις πολλαπλές εκδοχές και τις διαβαθμίσεις του αυτισμού προκειμένου να γίνεται άμεσα και στοχευμένα η διαγνωστική εκτίμηση. Η αναγνώριση των ποικίλων μορφών της αυτιστικής διαταραχής αποτέλεσε ταυτόχρονα σημαντική βοήθεια για τους αρμόδιους ψυχικής υγείας και ειδικής αγωγής ως προς τον προσανατολισμό της εκπαίδευσης κηδεμόνων και παιδιών και των θεραπευτικών μεθόδων.
Η ψυχολογική θεώρηση: Η Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος (Δ.Α.Φ.) ανήκει στην κατηγορία των διάχυτων αναπτυξιακών διαταραχών. Με απλά λόγια, είναι μια διαταραχή που εμφανίζεται από τη γέννηση και έχει ισόβιο χαρακτήρα. Τα πρώτα συμπτώματα γίνονται αντιληπτά στο δεύτερο (2ο) ή τρίτο (3ο) έτος της ηλικίας του παιδιού. Ωστόσο, δεν πρόκειται για μια στατική διαταραχή και το άτομο μπορεί να σημειώσει σημαντική πρόοδο στην ένταση των συμπτωμάτων του.
Σύνηθες είναι ο αυτισμός να συνυπάρχει και με άλλες αναπτυξιακές διαταραχές: νοητική υστέρηση, κινητικά προβλήματα, κώφωση, μαθησιακές δυσκολίες.
Αίτια: Στη διάρκεια του 20ου αιώνα διατυπώθηκαν δεκάδες θεωρίες για τις αιτιώδεις συνάφειες του αυτισμού οι οποίες σήμερα θα φάνταζαν υπερβολικές και αναχρονιστικές (π.χ. υποσυνείδητη άρνηση της μητέρας για το παιδί κ.α.). Οι σύγχρονες μελέτες καταλήγουν πως δεν μπορεί να υπάρξει ακριβής αιτιολογία, ωστόσο δίνουν κάποιες γενικές συντεταγμένες:
- Κληρονομικοί παράγοντες
- Γενετικοί παράγοντες
- Περιβαλλοντικοί παράγοντες
- Ανοσολογικοί παράγοντες (μικρόβια του εντέρου που επιδρούν στη νευροβιολογική ανάπτυξη)
Συμπτωματολογία και χαρακτηριστικά: Η Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος βασίζεται στο τρίπτυχο ποιοτικών εκπτώσεων ή περιορισμών:
- Στην κοινωνική αλληλεπίδραση
- Στην επικοινωνία
- Στα ενδιαφέροντα
Τα συμπτώματα εμφανίζουν κλιμάκωση ανάλογα με τη μορφή του αυτισμού και τον βαθμό λειτουργικότητας του ατόμου.
Γενικά χαρακτηριστικά του παιδικού αυτισμού:
- Βιολογικά προγραμματισμένη δυσκολία στην ανθρώπινη επαφή (αμοιβαίο άγγιγμα, βλεμματική επαφή).
- Δυσκολίες στη λεκτική επικοινωνία (επαναληπτικός λόγος, μη σταθερή γλωσσική ανάπτυξη).
- Αδυναμία αποθήκευσης, κατηγοριοποίησης, πρόληψης και ανάκλησης ερεθισμάτων.
- Προβλήματα στον συντονισμό των κινήσεων.
- Ακατάλληλες με τις περιστάσεις, συναισθηματικές εξάρσεις.
- Εμμονικές συμπεριφορές (αντικείμενα ασφαλείας, συγκεκριμένες ασχολίες).
- Δυσκολία στην προσαρμογή σε νέες καταστάσεις ή και σε οικείες καταστάσεις που προκαλούν στρες (π.χ. η τουαλέτα).
- Περιορισμένη φαντασία.
- Εκρήξεις θυμού κι ευερεθιστότητα.
- Ευαισθησία στους δυνατούς ήχους.
- Ιδιαίτερες ικανότητες
Μέθοδοι προσέγγισης: Οι επιστημονικές ειδικότητες που συνδράμουν τα παιδιά με αυτισμό και τους κηδεμόνες τους είναι οι παιδοψυχίατροι, οι παιδοψυχολόγοι, οι κοινωνικοί λειτουργοί και οι παιδαγωγοί ειδικής αγωγής. Όλοι αυτοί οι φορείς σε συνεργασία προσανατολίζουν τη δράση τους στη δόμηση ενός ασφαλούς περιβάλλοντος για το παιδί. Βασική προϋπόθεση για την ευεξία του παιδιού με αυτισμό είναι η σταθερότητα και το οργανωμένο πρόγραμμα. Οι ειδικοί υπογραμμίζουν πως η τήρηση μιας πανομοιότυπης καθημερινότητας είναι ριζική ώστε να μάθει βαθμιαία το παιδί ποια είναι τα κατάλληλα μέρη και οι σωστές ώρες για τις βασικές πράξεις π.χ. θα ασχοληθεί με το αγαπημένο του παιχνίδι συγκεκριμένες ώρες το απόγευμα ή θα μάθει πως η κουζίνα είναι ο χώρος που οι άνθρωποι τρώνε. Βασική συμβουλή, μάλιστα, είναι πως η χαμηλή σε σχέση με τη συνηθισμένη λειτουργικότητα του παιδιού οφείλεται πάντα σε κάποια διατάραξη του περιβάλλοντός του.
Βασική ακόμη κατεύθυνση συνιστά η εξάσκηση της επικοινωνίας. Η σημαντικότερη πτυχή της, είναι εκείνη που αφορά την κατάσταση και τις ανάγκες του παιδιού αφού συχνά τα παιδιά με αυτιστική διαταραχή αδυνατούν να εκφράσουν τον πόνο, την αδιαθεσία ή κάποια άλλη φυσική τους ανάγκη. Η ανθρώπινη επικοινωνία δεν είναι σαφώς μόνο λεκτική αλλά και σωματική, γι αυτό στοίχημα είναι με ομαλό τρόπο να μπορέσει να ανεχτεί έστω την εκδήλωση οικειότητας από τους κηδεμόνες του.
Η εξέλιξη της επιστήμης δίνει τρόπους και μέσα σε γονείς και παιδιά με αυτισμό να διεκδικήσουν μια φυσιολογική ζωή. Ωστόσο, η σωστή αντιμετώπιση και πλαισίωση του παιδιού πρέπει να γίνεται με βάση την επιστημονική διάγνωση και στοχευμένα στις δυνατότητες του παιδιού και τα δεδομένα της οικογένειας. Παρ'ο,τι έχουν δημιουργηθεί επαρκείς δομές και τρόποι για την επανένταξη των ατόμων με αυτισμό, οι κηδεμόνες καλούνται σε κάθε περίπτωση να μην εθελοτυφλούν ως προς την ιδιαιτερότητα του παιδιού τους και να απευθυνθούν στους αρμόδιους επιστήμονες.