Έρευνα: Τα social media και η ψυχολογία των νέων

Γράφει η Σοφία Σιμέλα Θωίδη

Τα social media εν έτη 2021 είναι πλέον η προέκταση της σκέψης και της δράσης του ανθρώπου. Η μαγεία του διαδικτυακού κόσμου και οι υποσχέσεις για φήμη, αναγνώριση, πληροφόρηση αλλά και επικοινωνία είναι τόσο έντονες και μοιάζουν πραγματικά αληθινές που το μεγαλύτερο ποσοστό των ανθρώπων έχουν φτιάξει τουλάχιστον ένα προφίλ σε κάποια από τις γνωστές όλων μας εφαρμογές. Ο ηλεκτρονικός κόσμος των social media έγινε ακόμα πιο γνωστός στην περίοδο της καραντίνας, όταν ο ιός Covid 19 απέκλεισε με κάθε τρόπο την παλιά μας ζωή και μας καθήλωσε στο σαλόνι μας παρέα με το κινητό ή τον ηλεκτρονικό μας υπολογιστή. Έτσι λοιπόν αποφάσισα να διεξάγω μια νέα έρευνα με θέμα << Τα social media και η ψυχολογία των νέων>>. Αν και πλέον ακόμα και οι μεγαλύτερες ηλικίες ασχολούνται με τον κόσμο της οθόνης, αποφάσισα να επικεντρωθώ στις νεαρότερες ηλικίες σε μια προσπάθεια να ανακαλύψω τον ψυχικό κόσμο τους καθώς και τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουν τα ερεθίσματα του κόσμου των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Πριν ξεκινήσω, να αναφέρω πως ο αριθμός των ερωτηθέντων είναι 20 άτομα.

Ξεκινώντας με την εισαγωγική ερώτηση, εάν έχουν κάποιο προφίλ στα social media το ποσοστό των θετικών απαντήσεων ήταν καθηλωτικό φτάνοντας το 100%. Όλοι όσοι ρωτήθηκαν απάντησαν πως έχουν κάποιο προφίλ στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης με το 95% να απαντά πως έχει προφίλ στην εφαρμογή Facebook και το ίδιο ποσοστό να απαντά και πάλι θετικά πως έχει προφίλ στην εφαρμογή Instagram. Φαίνεται πως το κονταροχτύπημα ανάμεσα στις δυο πιο φημισμένες εφαρμογές κοινωνικής δικτύωσης ήταν μεγάλο με τις δυο τους να κερδίζουν την ισοπαλία με σχεδόν καθολικά θετικά ποσοστά. Ακολούθησαν αναφορές σε άλλες εφαρμογές όπως το YouTube με ποσοστό 20%, το Snapchat που έφτασε το ποσοστό του 15%, το Viber με ποσοστό 20% καθώς και τα Twitter και Pinterest με ποσοστά 15% και τέλος τα Tik Tok και Skype που άγγιξαν το ποσοστό του 10%.

Εξίσου εντυπωσιακές ήταν και οι απαντήσεις που δόθηκαν σχετικά με του λόγους για τους οποίους έχουν φτιαχτεί τα προφίλ των ατόμων που ρωτήθηκαν. Δίνοντας κάποιες δικές μου απαντήσεις τα ποσοστά με εντυπωσίασαν και με έκαναν να καταλάβω καλύτερα τον ψυχισμό των νέων. Η πρώτη πιθανή απάντηση ήταν <<Για να μιλάω με τους φίλους μου>>. Το ποσοστό ήταν καθηλωτικό μιας και υπήρξε ολική συμφωνία. Το 100% των ερωτηθέντων απάντησε θετικά. Εδώ διαφαίνεται κατά την άποψη μου, η συνεχής ανάγκη του ανθρώπου για επικοινωνία και σύνδεση με τους συνομηλίκους του. Αυτή η ανάγκη μπορεί σίγουρα να έχει γίνει πιο έντονη στην σημερινή εποχή, την εποχή του κοροναϊού. Οι νέοι αγαπούν να συνομιλούν διαρκώς για όσα τους απασχολούν με άτομα την ηλικίας τους καθώς επίσης και να μοιράζονται τις σκέψεις και τα συναισθήματα τους έστω και πίσω από την οθόνη του κινητού με τους φίλους τους. Μάλιστα έχει παρατηρηθεί και η τάση να προτιμούν οι νέοι την κεκαλυμμένη επικοινωνία που τους προσφέρει ένα προφίλ στα social παρά την πρόσωπο με πρόσωπο επαφή. Ίσως αυτή η νέα τάση να γεννά ανησυχίες για το κατά πόσο είναι υγιής η συνεχόμενη ηλεκτρονική επαφή.

Η επόμενη πιθανή απάντηση ήταν <<Για να παρακολουθώ τις ζωές ατόμων που με ενδιαφέρουν>>. Αυτή η απάντηση θυμίζει το λεγόμενο <<κουτσομπολιό>>. Με την συγκεκριμένη απάντηση συμφώνησαν αρκετοί με το θετικό ποσοστό να αγγίζει το 45%. Πρόκειται για ένα σημαντικό ποσοστό που θρέφει ερωτήματα όπως το κατά πόσο είναι υγιές οι άνθρωποι να ασχολούνται με τις ζωές άλλων ανθρώπων παραμελώντας ίσως και τις δικές τους ζωές. Επιπλέον είναι φυσικό να αναρωτηθεί κανείς κατά πόσο είναι θετικό κανείς να προβάλει τη δικιά του ζωή και κατά πόσο αυτή η πράξη τον κάνει ευτυχισμένο. Συνεχίζοντας, η επόμενη πιθανή απάντηση ήταν <<Για να ανεβάζω φωτογραφίες>>. Εδώ συναντάμε ένα σημαντικό ποσοστό, εκείνο του 70% που απαντάει θετικά. Επομένως γίνεται και πρακτικά κατανοητό πως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης προβάλλουν την αυτοπροβολή με τρόπο που να δίνεται η εντύπωση πως τα άτομα διακατέχονται από πλήρη ευτυχία και επιτυχία στις ζωές τους. Ίσως αυτό θα έπρεπε να κρούει τον κώδωνα του κατά πόσο είναι φυσιολογικό και υγιές για τα άτομα να προβάλουν τον εαυτό και τις ζωές τους σχεδόν καθημερινά. Παράλληλα, ένα μικρό αλλά σημαντικό ποσοστό απαντά θετικά στην προτεινόμενη απάντηση <<Για να παρακολουθώ τις ζωές γνωστών προσωπικοτήτων>>. Πρόκειται και πάλι για το λεγόμενο <<κουτσομπολιό>> μόνο που σε αυτή την περίπτωση ξεπερνά το ατομικό- κοινωνικό πλαίσιο και απαντά σε μια βάση ίσως πιο υγιή και συνηθισμένη, το ενδιαφέρον για τις ζωές των ανθρωπών της σόου μπιζ. Τέλος, ένα μικρό ποσοστό απαντά θετικά στην προτεινόμενη απάντηση <<Για να προβάλω τη δικιά μου ζωή>>. Πρόκειται για το ποσοστό του 25%. Είναι ενθαρρυντικό αυτό το ποσοστό μιας και φαίνεται πως οι νέοι δεν είναι φερέφωνα της τάσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης για προβολή της καθημερινότητας τους και την ανάδειξη μιας δήθεν τέλειας και αρεστής ζωής.

Η επόμενη ερώτηση μάλλον φέρνει αποκαρδιωτικά αποτελέσματα. Πρόκειται για την ερώτηση <<Τα social media σε κάνουν δυστυχισμένο;>>. Το ποσοστό που απάντησε θετικά έφτασε το 65%. Εδώ λοιπόν τίθεται ένα πολύ βασικό ερώτημα: Γιατί τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν τόσο μεγάλη απήχηση, εφόσον προκαλούν ψυχολογική ζημιά σε ένα γενναίο ποσοστό;. Τι είναι αυτό που οδηγεί τους νέους να έχουν μια τόσο δραστήρια ζωή μπροστά στις οθόνες ενώ από πίσω νιώθουν μια έντονη γεύση δυστυχίας; Αυτά τα ερωτήματα με οδήγησαν να αναζητήσω τις αιτίες που γεννούν τη δυστυχία στους νέους. Μπορώ να πω πως έφτασα σε ένα ακόμα πιο κοντινό σκαλοπάτι της ψυχοσύνθεσης τους. Στην ερώτηση<< Έχεις συγκριθεί ποτέ με άλλους ανθρώπους μέσω των social media;>> το ποσοστό αυτών που απάντησαν θετικά ήταν εξαιρετικά υψηλό! Το 75% των ερωτηθέντων έχουν συγκριθεί στο παρελθόν ή στο παρόν με άλλους ανθρώπους. Όπως φαίνεται αυτή η συνεχής βιτρίνα της τέλειας ζωής και της τέλειας εμφάνισης των ατόμων προκαλεί ανασφάλειες στην πραγματική ζωή. Η εικονοποίηση μιας όμορφης εξωτερικής εμφάνισης που μοιάζει να απαντά στα δεδομένα της σύγχρονης εποχής και μιας επιτυχημένης ζωής, προκαλεί μια βαθειά σύγκριση με το <<εγώ>> και την προσωπικότητα του ατόμου θρέφοντας φλούδες ελπίδες ενός ψεύτικου θαυμασμού που φάσκει και αντιφάσκει με την πραγματικότητα.

Η επόμενη ερώτηση ωστόσο φέρνει έναν νέο αέρα με τα ποσοστά των απαντήσεων να γεννούν ελπίδες πως η ματαιοδοξία των μέσων κοινωνικής δικτύωσης ίσως και να μπορεί να αντιμετωπιστεί. Στην ερώτηση <<Έχεις σκεφτεί ποτέ να αλλάξεις το προφίλ σου προκειμένου να ακολουθεί μια συγκεκριμένη τάση;>> το ποσοστό που απαντά θετικά είναι μόλις 50%. Πρόκειται για τους μισούς από τους ερωτηθέντες που ακολούθησα την τάση της εποχής, την ίδια στιγμή που οι άλλοι μισοί παρέμειναν πιστοί στη δικιά τους ιδιοσυγκρασία για την διαμόρφωση του προφίλ τους. Εδώ γεννιέται ένα νέο ερώτημα που θα πρέπει να απασχολεί όλους όσους σκέφτονται με κριτικό τρόπο την επιρροή των social media ως μια σώας τας φρένας επιλογή. Είναι τελικά οι νέοι έτοιμοι να διαχειριστούν τον διαδικτυακό κόσμο με τις τάσεις και τις προκλήσεις του; Μήπως χρειάζεται να έχουν αποκτήσει μια ασπίδα θώρακος εμπρός στην μόδα της οθόνης;. Σίγουρα αυτά τα ερωτήματα είναι μείζονος σημασίας.

Προχωρώντας σε ένα άλλο κομμάτι της έρευνας, το οποίο όμως δένεται στενά με το προαναφερθέν κομμάτι, δυο ερωτήσεις με καθήλωσαν σε έναν κόσμο γεμάτο απορίες για το μέλλον των νέων ατόμων. Πιο συγκεκριμένα, η πρώτη ερώτηση ήταν <<Θεωρείτε πως εφαρμογές όπως είναι το Instagram προβάλουν έντονα το σεξουαλικό στοιχείο;>>. Το ποσοστό των ερωτηθέντων που απάντησαν θετικά άγγιξε το 85%! Είναι φανερό πως οι νέοι απαντούν με σιγουριά πλέον στο κατά πόσο τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι ένα ασφαλές μέρος για την υγιή διάπλαση τους. Παράλληλα είναι σημαντικό να τονιστεί πως το <<έντονο σεξουαλικό στοιχείο>> της εποχής μπορεί να παρασύρει νέους που ακολουθούν την τάση της εποχής προάγοντας την νοοτροπία του σέξι άνδρα και της σέξι γυναίκας οδηγώντας σε βαθειά ανεπάρκεια της κριτικής ικανότητας των νέων ατόμων καθώς επίσης και θέτοντας τους στόχους κακόβουλων ατόμων. Η επόμενη ερώτηση που ακολούθησε το ίδιο πλαίσιο απασχόλησης είναι η εξής <<Θεωρείτε πως τα social media διακατέχονται από περιεχόμενο που θα μπορούσε να θεωρηθεί πως απαντά στο πλαίσιο του πορνό;>>. Και εδώ το ποσοστό ήταν μεγάλο αφού το 85% απάντησε θετικά. Ίσως μια καλή σκεπτικιστική αντιμετώπιση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης να ήταν χρήσιμη για τη ροή και τον αντίκτυπο τους μέσα στις ανθρώπινες ζωές.

Αλλάζοντας πλεύση στην έρευνα μας επικεντρώθηκα σε ένα άλλο ερώτημα << Σε ποια ηλικία θα πρέπει να τα νεαρά άτομα να ανοίγουν ένα προφίλ στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης>>. Εδώ υπήρξαν πολλές διαφορετικές γνώμες που στηλίτευσαν την σύγχυση που επικρατεί ανάμεσα στους νέους. Με άλλα λόγια, η πιο μικρή ηλικιακή φάση που ακούστηκε ήταν 12-13 έτη. Το ποσοστό που έδωσε αυτήν την απάντηση ήταν μόλις το 15% των ερωτηθέντων. Η επόμενη ηλικιακή φάση που αναφέρθηκε ήταν τα 13-14 έτη με ποσοστό 20%. Ακολουθούν οι ηλικίες 14-15 όπου και συγκέντρωσαν το μεγαλύτερο ποσοστό, 30%. Τέλος, ακούστηκαν και οι ηλικιακές ομάδες 15-16 σε ποσοστό 10% και 16-17 σε ποσοστό 5%. Κάποιοι έδωσαν την απάντηση πως δεν γνωρίζουν ποια είναι η καταλληλότερη ηλικία ενώ άλλοι προάγουν την άποψη πως οι ηλικίες δεν παίζουν κάποιο ρόλο εμπρός στην ωριμότητα του ατόμου ή στις επιθυμίες των γονέων. Τα αποτελέσματα μάς δείχνουν μια βαθειά σύγχυση στις απόψεις των νέων, οι οποίοι σε πολλές περιπτώσεις ακόμα και εάν έχουν υπάρξει έφηβοι με κάποιο προφίλ στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αδυνατούν να θέσουν τα εναρκτήρια ηλικιακά έτη της χρήσης των social media.

Η επόμενη ερώτηση με γέμισε πολλές απορίες και τόνισε την ψυχοσύνθεση των νέων σε μεγάλο βαθμό. Στην ερώτηση<< Έχετε ποτέ συνομιλήσει με άτομα που δεν γνωρίζετε μέσω των social media;>> η απάντηση ήταν 100% θετική! Οι νέοι φαίνονται πιο ανοιχτοί στο να επικοινωνούν πίσω από την προστασία της οθόνης με άτομα που δεν γνωρίζουν παρά μόνο έχουν επίγνωση της ύπαρξης τους. Αυτό γεννά πολλά ερωτήματα στο κατά πόσο είναι φυσιολογική μια τέτοια απόφαση και κατά πόσο οι νέοι γνωρίζουν πώς να προφυλαχθούν από κακόβουλα άτομα ειδικά σε νεότερες ηλικίες που η αθωότητα διαφαίνεται ακόμα και μέσω των μηνυμάτων. Κάποιοι από αυτούς θέτουν φραγμούς στο εάν με αυτά τα άτομα μοιράζονται κάποια κοινή εμπειρία, δηλαδή κοινός τόπος φοίτησης, κοινά ενδιαφέροντα και τα λοιπά, ενώ άλλοι έθεσαν ως βασική προϋπόθεση το εάν τα άτομα αυτά ήταν γνωστά σε δικούς τους ανθρώπους. Όπως και να έχει, μάλλον και μέσα στο πλαίσιο της πανδημίας, αυτές οι τάσεις έγιναν εντονότερες προκαλώντας μας μια επικινδυνότητα εφησυχασμού. Παρόλα αυτά το ίδιο ποσοστό με ολική συμφωνία 100% απάντησε πως υπάρχουν κίνδυνοι στα social media δίνοντας ελπίδες πως με το πέρας του χρόνου οι νέοι αν και παίρνουν ρίσκα, είναι περισσότερο έτοιμοι να αντιμετωπίσουν συμπεριφορές που θίγουν την προσωπικότητα και την υπόσταση τους. Μερικοί από τους κίνδυνους που αναφέρθηκαν ήταν το scam, δηλαδή η διαδικτυακή απάτη, η σεξουαλική παρενόχληση, η εξάρτηση από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, η ένταξη σε εξτρεμιστικές ομάδες, η παιδεραστία, ο εκβιασμός, η έκφραση μίσους, η παραβίαση λογαριασμών, η κατάθλιψη, τα μη υγιή πρότυπα, η παραμέληση άλλων δραστηριοτήτων, η εμμονή στην επιφανειακή όψη των πραγμάτων, η παραπληροφόρηση και η ζήλεια μεταξύ των ατόμων.

Μια ερώτηση που δεν θα μπορούσα να παραλείψω είναι η εξής<< Πόσες ώρες περνάτε καθημερινά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης;>>. Οι απαντήσεις που ακούστηκαν ήταν πολλές και έτσι αποφάσισα να τις χωρίσω σε κατηγορίες. Ένα μικρό ποσοστό, το 20% , απάντησε πως ξοδεύει καθημερινά 2-3 ώρες στα social media. Το μεγαλύτερο ποσοστό, οι μισοί, απάντησαν πως περνούν 3-6 ώρες, ενώ ένα πολύ μικρό ποσοστό της τάξης του 5% απάντησε πως περνάει γύρω στις επτά ώρες. Τέλος, το ίδιο ποσοστό απάντησε πως περνά 10 ώρες κάθε μέρα και 12 ώρες. Αυτό που έχει ιδιαίτερη σημασία είναι το γεγονός πως κάποια άτομα που ξοδεύουν πολλές ώρες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης θεωρούσαν αυτές τις ώρες λίγες, ενώ άτομα που ξόδευαν λίγες ώρες τις θεωρούσαν πολλές. Όπως και να έχει ο καθένας είχε μια προσωπική αντίληψη του τι είναι αρκετό και τι όχι. Συγκεκριμένα απάντησε πως περνά πολλές ώρες μπροστά από την οθόνη του το ποσοστό του 70%, κανονικές το ποσοστό του 25% και λίγες ώρες το ποσοστό του 5%.

Αλλάζοντας και πάλι το θέμα της έρευνας, προχώρησα στην ερώτηση <<Θεωρείτε πως τα social media αναβαθμίζουν το επίπεδο των πολιτών;>>, οι απαντήσεις που μου δόθηκαν ήταν εντυπωσιακές. Το 60% πιστεύει πως όντως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης προσφέρουν πολλά στους χρήστες τους, ενώ ένα μικρό ποσοστό 20% απάντησε πως δεν είναι σίγουρο. Αυτό το ποσοστό μάλιστα πιστεύει πως εξαρτάται από τη χρήση των ατόμων η εκπαίδευση και η μόρφωση που μπορούν να λάβουν από τα social media. Ωστόσο ένα πολύ μεγάλο ποσοστό της τάξης του 80% πιστεύει, σύμφωνα με την επόμενη ερώτηση, πως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορούν να διευρύνουν τις γνώσεις των ατόμων. Η θετική ανταπόκριση του μεγάλου αυτού ποσοστού θρέφει ελπίδες και αναγεννά την ίσως αρνητική στάση πολλών απέναντι στα social media. Έτσι λοιπόν αποφάσισα να γίνω συγκεκριμένη και να ρωτήσω την επόμενη ερώτηση <<Τι είδους περιεχόμενο παρακολουθείτε στα social media;>>. Οι προτεινόμενες απαντήσεις ήταν οι εξής: Ομορφιά- Μόντελινγκ με ποσοστό 40%, η Ψυχαγωγία- Καλλιτεχνικά με ποσοστό που άγγιξε το 85%, ο Αθλητισμός με ποσοστό 50%, η Πολιτική- Ειδήσεις με ποσοστό που έφτασε το 35%, η Μαγειρική με 25% και τα Χόμπι με 45%. Φαίνεται πως τα καλλιτεχνικά είναι ένας χώρος που μπορεί να αγκαλιάσει και τα δυο φύλα και φυσικά να αναδειχθεί ιδιαίτερα μέσα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Αυτή θεωρώ πως είναι και η θετική πλευρά των social media.

Ας προχωρήσουμε σε μια ερώτηση που έφερε προ των πυλών μεγάλη ανησυχία. Πρόκειται για την ερώτηση <<Έχεις δεχθεί ποτέ σου συμπεριφορές που να είναι είτε ανήθικες είτε άσχημα στα social media;>>. Εδώ τα αποτελέσματα είναι γροθιά στο στομάχι, καθώς αρνητική πρωτεία πήρε η απάντηση 'Ναι' με ποσοστό 80%! Φαίνεται λοιπόν πως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν φέρει σε αυτή την άσχημη θέση μια μεγάλη μερίδα των χρηστών τους. Είναι έτσι σημαντικό να ληφθεί υπόψη ποιοι είναι οι χρήστες εκείνοι που πράττουν με συμπεριφορές που ξωκύλουν από τις κοινωνικά αποδεκτές και πως μπορούν οι νέοι και ειδικότερα εκείνοι που είναι στο στάδιο της εφηβείας και της προεφηβείας, να προφυλαχθούν από τέτοιες συμπεριφορές;. Ακόμη ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσίασε και η επόμενη ερώτηση <<Θεωρείτε πως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης διαμορφώνουν τα δυο φύλα;>>. Το 75% απάντησε θετικά, ενώ ένα μικρό ποσοστό της τάξης του 10% απάντησε πως δεν γνωρίζει. Είναι σημαντικό λοιπόν εδώ να γίνει κατανοητό πως τα social media όπως και φάνηκε από το ποσοστό των θετικών απαντήσεων παίζουν μείζονα ρόλο στην διαμόρφωση της θέσης και της εμφάνισης της γυναίκας και του άνδρα. Πάντως οι θετικές απαντήσεις ανέδειξαν την κριτική ικανότητα των νέων δίνοντας πολλές ελπίδες στις μεταγενέστερες ηλικιακές ομάδες.

Είναι ακόμη σπουδαίο το γεγονός πως στην ερώτηση εάν πρέπει οι γονείς να ελέγχουν τη δράση των ανήλικων παιδιών τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, το ,μεγαλύτερο ποσοστό που έφτασε την τάξη του 75% τάχθηκε υπέρ. Αυτό σαφέστατα δείχνει πως οι νέοι γνωρίζουν για τις κακόβουλες δράσεις διαφόρων χρηστών και για αυτό το λόγο επιθυμούν τα παιδιά να είναι υπό τον έλεγχο των γονέων ή των κηδεμόνων τους. Τέλος, στην ερώτηση <<Για ποιους λόγους άνοιξες προφίλ στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης;>> μερικές από τις απαντήσεις που δόθηκαν ήταν για να συνομιλώ με φίλους μου, να ενημερώνομαι για καλλιτεχνικές εκδηλώσεις, επειδή είχαν κάποιο προφίλ όλοι οι φίλοι μου και ένιωθα αποκλεισμένος/-η, για να ανεβάζω φωτογραφίες και λόγω σχολικών δραστηριοτήτων.

Μέσα λοιπόν από αυτή την έρευνα μάθαμε περισσότερα για τον κόσμο της μικρής οθόνης και φυσικά για την ψυχοσύνθεση των νέων και τον αντίκτυπο που έχουν τα social media στις ζωές της νεολαίας. Είναι σημαντικό να ακούμε τη φωνή των νέων, μιας και εκείνοι είναι το μέλλον της ανθρωπότητας.

@Έρευνες